Hướng dẫn đầu tư chứng khoán phái sinh cho người mới bắt đầu

Lê Tâm • Blog • Tháng Mười Hai 6, 2019

Sàn giao dịch chứng khoán Mỹ uy tín nhất và nạp rút tiền dễ dàng nhất cho nhà đầu tư Việt Nam. Xem chi tiết

Mặc dù thị trường chứng khoán phái sinh chỉ mới bắt đầu triển khai ở Việt Nam được 2 năm nhưng đã cho thấy rất nhiều những điểm tích cực, thu hút một lượng lớn các nhà đầu tư cá nhân bởi khả năng sinh lời cao. Bài viết dưới đây của Investing.vn sẽ đưa ra bản hướng dẫn cách thức đầu tư chứng khoán phái sinh đơn giản và hiệu quả nhất, giúp các nhà đầu tư có thêm lựa chọn bên cạnh các sản phẩm tài chính khác trên thị trường.

Chứng khoán phái sinh là gì?

Chứng khoán phái sinh là một công cụ tài chính có giá trị bắt nguồn hoặc phụ thuộc vào một hay nhiều tài sản cơ sở khác. Tài sản cơ sở phổ biến nhất cho công cụ chứng khoán phái sinh là cổ phiếu, trái phiếu, hàng hóa, tiền tệ, lãi suất và chỉ số thị trường.

Về cơ bản, chứng khoán phái sinh là dạng hợp đồng tài chính giữa hai hoặc nhiều bên. Cùng với đó, việc xác định giá chứng khoán phái sinh rất khác so với các công cụ tài chính khác. Khi giá trị tài sản cơ sở thay đổi thì giá trị chứng khoán cũng thay đổi.

Chứng khoán phái sinh được trao đổi tại các sàn giao dịch và được tiêu chuẩn hóa bởi các quy định (Quy định quyền lợi và/hoặc nghĩa vụ của các bên tham gia hợp đồng đối với việc thanh toán hoặc/và chuyển giao tài sản cơ sở với một mức giá được thỏa thuận trước vào một thời điểm nhất định trong tương lai).

Các công cụ phái sinh được sử dụng nhằm giảm thiểu hoặc loại bỏ hoàn toàn rủi ro. Ví dụ, một nhà đầu tư châu Âu có tài khoản mệnh giá là euro (EUR). Nhà đầu tư này mua cổ phần của một công ty Hoa Kỳ tại các sàn giao dịch bằng đô la Mỹ (USD). Trong quá trình nắm giữ cổ phiếu đó, các nhà đầu tư sẽ phải chịu rủi ro liên quan đến biến động tỷ giá . Tỷ giá hối đoái có nguy cơ đe dọa giá trị của đồng euro (sẽ tăng lên so với USD). Nếu giá trị của đồng euro tăng lên, số lợi nhuận mà nhà đầu tư thu về nếu bán cổ phiếu sẽ ít hơn khi chúng được chuyển đổi thành euro.

Để phòng ngừa rủi ro này, nhà đầu tư có thể mua chứng khoán phái sinh tiền tệ để khóa mức tỷ giá hối đoái cụ thể lại. Ngoài ra, cùng với sự lớn mạnh và phức tạp của thị trường tài chính, các công cụ tài chính phái sinh cũng được sử dụng nhiều hơn để tìm kiếm lợi nhuận và thực hiện các hoạt động đầu cơ.

Phân loại chứng khoán phái sinh

Trước khi đưa ra hướng dẫn đầu tư chứng khoán phái sinh như thế nào cho an toàn và hiệu quả, chúng ta hãy cùng tìm hiểu về phân loại của nó. Trên thực tế, có nhiều loại chứng khoán phái sinh khác nhau có thể được sử dụng để quản lý rủi ro, đầu cơ hoặc thúc đẩy một vị trí.

Hợp đồng tương lai (Future)
Hợp đồng kỳ hạn (Forward)
Hợp đồng hoán đổi (Swap)
Hợp đồng quyền chọn (Option)

Hợp đồng tương lai

Hợp đồng tương lai là một thỏa thuận giữa hai bên để mua và giao một tài sản tại một thời điểm xác định trong tương lai với giá thỏa thuận trước. Hợp đồng tương lai được chuẩn hóa và niêm yết; giao dịch được thực hiện theo các quy định của Sở giao dịch có tổ chức.

Hợp đồng tương lai được thực hiện trên các sàn giao dịch, và các hợp đồng đều được tiêu chuẩn hóa. Các nhà đầu tư sử dụng hợp đồng tương lai với mục đích phòng ngừa rủi ro hoặc đầu cơ vào giá của một tài sản cơ sở. Các bên tham gia vào hợp đồng tương lai có nghĩa vụ phải thực hiện các cam kết mua hoặc bán tài sản cơ sở.

Giả sử, vào ngày 6/11/2019, công ty A mua hợp đồng tương lai cho sản phẩm dầu với giá $ 62,22/thùng và hợp đồng có hiệu lực đến ngày 19/12/ 2019. Công ty A mua hợp đồng tương lai với lý do cần dầu vào tháng 12 và lo ngại rằng giá sẽ tăng trong thời gian sắp tới. Và theo như quy định của hợp đồng, người bán có nghĩa vụ giao dầu cho Công ty A với giá 62,22 đô la/thùng ngay cả khi sau đó giá tăng cao hơn. Vì vậy, hợp đồng tương lai được sử dụng như một biện pháp ngăn ngừa rủi ro (phải mua với giá cao hơn).

Trong ví dụ này, có thể cả người mua và người bán đều mua hợp đồng tương lai để phòng ngừa rủi ro. Công ty-A cần dầu trong tương lai và phòng tránh giá có thể tăng trong tháng 12. Người bán có thể lo ngại rằng giá dầu sẽ giảm và muốn loại bỏ rủi ro đó bằng cách bán ra trong hợp đồng tương lai với mức giá được định sẵn.

Hợp đồng kỳ hạn (Forward)

Hợp đồng kỳ hạn tương đối giống với hợp đồng tương lai, là sự thỏa thuận mua hoặc bán một tài sản cơ sở tại một thời điểm xác định trong tương lai với một mức giá xác định trước tại thời điểm ký kết hợp đồng, nhưng không được thực hiện trên các sàn giao dịch, mà chỉ giao dịch qua quầy. Khi một hợp đồng kỳ hạn được tạo ra, người mua và người bán có thể đã tùy chỉnh các điều khoản, quy mô và quy trình thanh toán cho công cụ phái sinh. Là sản phẩm OTC, hợp đồng kỳ hạn có mức độ rủi ro đối tác (counterparty risk) lớn hơn cho cả người mua và người bán.

Hợp đồng hoán đổi (Swap)

Loại chứng khoán phái sinh thứ ba là hợp đồng hoán đổi, được tạo ra bởi sự thỏa thuận giữa hai bên, trong đó hai bên đối tác trao đổi dòng tiền này lấy một dòng tiền khác của bên kia.

Nói cách khác, hợp đồng hoán đổi là việc bán ra một ngoại tệ nhưng đồng thời ký hợp đồng mua lại nó vào một thời điểm nào đó trong tương lai, hoặc mua một ngoại tệ nhưng đồng thời lại ký hợp đồng bán lại nó vào một thời điểm khác trong tương lai.

Mục tiêu của các hợp đồng loại này là cung cấp khối lượng phương tiện cần thiết cho nền tài chính quốc tế.

Hợp đồng quyền chọn

Hợp đồng quyền chọn tương tự như hợp đồng tương lai ở chỗ đều là thỏa thuận giữa hai bên để mua hoặc bán một tài sản vào một thời điểm trong tương lai với một mức giá cụ thể được định trước và được sử dụng để phòng ngừa hoặc đầu cơ vào giá của tài sản cơ sở. Sự khác biệt chính giữa hợp đồng quyền chọn so với hợp đồng tương lai đó là người mua không bắt buộc phải thực hiện thỏa thuận mua hoặc bán. Đây chỉ là một cơ hội, không phải là một nghĩa vụ trong tương lai.

Hướng dẫn đầu tư chứng khoán phái sinh

Khác với thị trường cổ phiếu chỉ có 2 phiên khớp lệnh liên tục và định kỳ đóng cửa thì với chứng khoán phái sinh, kết cấu giao dịch của hợp đồng tương lai gồm 03 phiên: phiên giao dịch khớp định kỳ mở cửa, phiên khớp lệnh liên tục, phiên khớp lệnh định kỳ đóng cửa. Thị trường chứng khoán phái sinh sẽ mở cửa sớm thị trường chứng khoán cơ sở là 15 phút và kết thúc cùng giờ.

Khi giao dịch cổ phiếu, nhà đầu tư thanh toán tiền và cổ phiếu cho người bán qua hệ thống thanh toán bù trừ với giá trị đúng bằng giá trị cổ phiếu khớp lệnh. Đối với trường hợp giao dịch hợp đồng tương lai, nếu nhà đầu tư dự đoán giá sẽ tăng/giảm trong thời gian tới, nhà đầu tư sẽ đặt lệnh mua một hợp đồng tương lai.

Khi chỉ số tăng/giảm đúng như dự đoán thì có thể bán hợp đồng đó để chốt lãi. Để chốt lời/ cắt lỗ với vị thế đã có thì giao dịch là đóng vị thế(cover/close) bằng hành động với giao dịch trước đó ở hợp đồng kỳ hạn.

Trên đây là một số kiến thức cơ bản để bạn nắm được thuật ngữ và cách tham gia thị trường phái sinh. Hi vọng rằng bài viết hướng dẫn đầu tư chứng khoán phái sinh mà chúng tôi cung cấp sẽ giúp ích cho các bạn. Chúc các bạn thành công!

Xem thêm: Các trường phái đầu tư chứng khoán mà bạn cần biết

Investing.vn